Çeviri ve Uyarlama: Coya DELEVİ“LAG BAOMER”, İbrani takviminde belirlenmiş bir kutlama olup, onu diğerlerinden ayıran, Mukaddes Kitap`ta belirtilmemiş olmasıdır. Ayrıca, kökenleri tam bir açıklık göstermemektedir. “OMER” sözcüğü, İsrailoğullarının, Pesah`ın ilk günü Yeruşalayim`deki Mukaddes Tapınağa sunm
Yusuf BESALEL
Judeo-Espanyol’da Biblik versiyonlar, konuşma dilinde kullanılan usule benzememektedir. Bu da ibranice’ye vakf olmayan İspanyolca konuşanlar için anlaşılması mümkün olmayan bu durum yaratır. Örneğin İstanbul’da İbranice haflerle basılan 1547 tarihli Tevrat’ta durum böyledir. Bu tür suni bir lisan için “Ladino” tabiri daha uygun düşmektedir. Çünkü Judeo-Espanyol, bu şekilde daha ziyade halk arasında konuşulan bir lisan betimlemekte ve İbranice’den ayrı bir dil olduğu vurgulanmaktadır.
Judeo-Espanyol’un diğer karakteristik niteliği ise, bu lisanın olağanüstü arkaik (çok eski) oluşudur, sanki Yahudiler’in İspanya’dan kovulmalarının tarihinden bir asır kadar öncesinde, Yahudi kıyımlarının başladığı 1931’in yankısıdır. Judeo-Espanyol, İspanyolca’nın 1499’larda İberik Yarımadası’nın kuzeyinde geçirdiği değişikliklerden etkilenmiştir. Fonetik sistemi; Andalusia’da, Kanarya Adaları’nda ve Amerika’daki İspanyolca’da olduğu gibi s, y ve z haflerinin telefuzunda antik yazılıştaki şekilden başka bir antik şekle bürünmüştür.
Örneğin 1547’de istanbul’da basılan Tevrat’ta “deçeo”, “deseo”, “note çierbas”, “note sirvas” olmuştu. “H” harfinin yutulması da önemlidir. Örneğin Bükreş, Selanik, Sarayevo ve New York’taki Sefaradlar, “hermozu”yu, “ermozu” olarak telafuz etmekteydiler.
Diğer taraftan Judeo-Espanyol’da birçok antik kelime yaşamaktadır; “lento” (yavaş) yerine “avagarozo”, “apayar” yerine “amatar” (söndürmek), “diablo” yerine “guerco” (şeytan), “destinar” yerine “fadar” (kaderi olmak), vb.
Kaldı ki Judeo-Espanyol’un kendisini de yenilikler geçirmiştir. Örneğin “castillo, “kastio” olmuş, “gallina” “gina”; “amarikalla” da “amaria”ya dönüşmüştür. “Acordarse”, “acordarsi”ye, “guardar”da “guadrar”a dönüşmüştür. Sefaradlar, İspanyol kökenli miraslarını korumaktadırlar. Ortaçağ romans ve kansiyonları çok büyük bir sadakatle, nesilden nesile devrolmuştur.
Bununla beraber Judeo-Espanyol’un çöküşü veya dekandansı süregendir. Çeşitli Türkçe, Rumca, Romanca, Slavca ve Arapça kelimeler içermektedir. Sefaradlar, Amerika’ya gitmişlerdir ve buralarda Judeo-espanyolca’yı unutmaktadırlar. Fas’ta modern İspanyolca, İsrail’de İbranice Sefaradlar’ın arasında geçerli olup, kıymetli bir hazinenin yıkılışını simgelemektedir.
devam edecek...
Kaynakça: "Yahudilik
Ansiklopedisi", Cilt I, II, III
Yusuf Besalel
